آیا هرگز درباره خود و نوع نگاهتان به زندگی به قضاوت نشسته اید که چگونه فردی هستید؟ خوش بین یا بدبین، امیدوار یا نا امید؟ نسبت به آشنایان و اطرافیان خود چه احساس و برداشتی دارید؟ مثبت یا منفی؟ آیا همه چیز و همه کس را تار و تهدید کننده می بینید یا دلپذیر و قابل اعتماد؟ آیا بر این باورید که در گیر و دار زندگی پر چالش امروز، خوش بینی و امیدواری، ساده لوحی و سطحی اندیشی است؟ آیا در زندگی احساس خستگی و شکست می کنید و نسبت به توانمندی های خود برای حل مشکلات و نسبت به آینده دچار نگرانی و تردید جدی هستید؟ به خداوند چطور؟ به رحمت بی کران خداوندی و امدادهای غیبی او به چه میزان امیدوار و خوش گمان هستید؟
هنگامی که از احساسات و افکار خوبی برخورداریم و با نشاط هستیم، مایلیم زندگی را با عینک خوش بینی ببینیم و زمانی که دچار آشفتگی های هیجانی و اندیشه های منفی هستیم، همه چیز و همه کس را تیره و نومید کننده می یابیم.
روانشناسان معتقدند به هر نسبتی که هیجانهای منفی مانند غم، عصبانیت، نا امیدی و بد بینی در زندگی ما کم رنگ تر باشد، قابلیتهای شخصی و اجتماعی مان در کنار آمدن با مشکلات و کنترل فشار های روانی افزایش می یابد.
واقعا خوش بینی چیست و انسان خوش بین چه کسی است؟ محققان خوش بینی را انتظار وقوع اتفاق خوب و مثبت در آینده می دانند. مارتین سلیگمن (۱۹۹۰) خوش بینی را در شیوه ای می داند که افراد، موفقیت ها و شکست های خود را برای خودشان تعریف می کنند.
از منظر هوش هیجانی، خوش بینی نگرشی است که افراد را در برابر رویدادهای سخت زندگی، نومیدی، بی تفاوتی و افسردگی مقاوم می کند و با کارکرد مثبت و سازگاری در زندگی رابطه مستقیم دارد.
افراد خوش بین شکستهای خود را در زندگی قابل جبران می دانند و خود را بر تغییر شرایط توانا می یابند در حالی که افراد بدبین معمولا دچار اضطراب انتظاری هستند و همواره نگرانند که حادثه نا خوشایندی در راه است. تحقیقات نشان می دهد که افراد خوش بین به طور کلی کارایی بیشتری در زندگی فردی و اجتماعی خود دارند و از لحاظ جسمی و ذهنی سالم تر از افراد بدبین هستند.
بدبینی با افت کارایی دستگاه ایمنی بدن و ضعف سلامتی رابطه دارد در حالی که میان خوش بینی و سلامت عاطفی- روانی بیماران به ویژه بیماران سرطانی و صعب العلاج رابطه مثبت وجود دارد. خوش بینی در دوره سالمندی نیز موجب افزایش تحمل پذیری عاطفی، روانی و مشکلات جسمانی سالمندان می شود و سازگاری آنان را با زندگی افزایش می دهد.
خوش بینی مانند امید که خویشاند نزدیک آن است زندگی ما را سالم تر و شاداب تر می سازد. خوش بینی و امید را مانند درماندگی و نا امیدی می توان آموخت. زیر بنای هر دو این حالتها، نگرشی است که روانشاسان آن را خودباوری می دانند، یعنی این باور که می توانیم بر تحولات زندگی خود مسلط باشیم و در برابر شکستها احساس نا توانی نکنیم.
اما امید چیست و انسان امیدوار کیست؟ اریک فروم در کتاب انقلاب امید می گوید: امید پدیده ای متناقض است نه انتظاری انفعالی و کنش پذیر، و نه نیروی غیر واقع بینانه که بتواند شرایط نا ممکن بوجود آورد.
امروزه محققان در یافته اند که نقش امید از آن که تنها نیروی تسلی بخش در اوج احساس غم زدگی و نا کامی باشد بالاتر است. امید مانند خوش بینی نقش مقتدرانه و شگفت آوری در زندگی ایفا می کند و در عرصه های گوناگون از موفقیت تحصیلی و شغلی گرفته تا ارتباطات خانوادگی و اجتماعی مزایای فراوانی به همراه دارد. گلمن (۱۹۹۵): امید اعتماد به حال و آینده و معنی دار بودن زندگی است. به قول اشنایدار از استادان روانشناسی، امید، اعتقاد بر این امر است که هدفتان هر چه باشد، هم اراده دستیابی به آن را دارید و هم راه آن را مقابل شما گشوده است.
اگر انسان امید خود را از دست بدهد، چه بداند و چه نداند، به قول اریک فروم به دروازه های جهنم قدم گذاشته و انسانیت خود را پشت سر گذاشته است. انسانهای امیدوار، در تعقیب هدفهای خود در زندگی کمتر دچار افسردگی و اضطراب و درماندگی های عاطفی می شوند زیرا نشانه های زندگی تازه را می بینند و هر لحظه آماده اند به تولد آن چیزی که آماده تولد است کمک کنند.
در این جا سخن از خوش بینی های ساده لوحانه و امیدهای دروغین و فریبنده نیست، بلکه از خوش بینی و امیدی می گوییم که به عنوان کیفیت اساسی یک زندگی سالم و پرنشاط مطرح است و عوامل جدی رشد و تعالی فرد و جامعه می باشد.
در آموزه هاى دینی ما، نومیدان از رحمت الهی و امدادهای خداوند در شمار کافران و گمراهان به حساب می آیند. امام علی (ع) در دعای کمیل از امید به عنوان یک سرمایه انسانی یاد می کند. ایمان بدون امید قابل دوام نیست و پایگاه امید چیزی جز ایمان و اعتقاد به خداوند نمی باشد. به گفته وحشی بافقی:
به راه این امید پیچ در پیچ / مرا لطف تو می باید، دگر هیچ
آخرین کلام این که رشد خوش بینی و امید در انسان به میزان زیادی معلول آموزش ها و یادگیری های او در جامعه، خانواده و یا طبقه ای است که وی در آن زندگی می کند. گل زیبای روئیده در کنار خار در نتیجه تلاش و امید باغبان سخت کوش به بار نشسته است. آری، باغبان به امید آن همه تیمار بیند / تا روزی بر آن گل بار بیند.
” دکتر سید حسن علم الهدایی “