شانزدهمین روز از ماه مهر «روز مهرگان» است که ایرانیان از هزاره دوم پیش از میلاد آن را گرامی داشته اند و دومین روز مهم سال پس از «نوروز» به شمار آورده و مفصل ترین مراسم از جشن های شش روزه مهرگان را در این روز برگزار کرده اند. از سده بیستم میلادی به دلیل نامعلوم، در ایران روز مهرگان از شانزدهم مهر به چهاردهم این ماه منتقل شده است!. مهر (میترا) در پارسی مفهوم «فروغ، روشنایی، دوستی، پیوستگی، پیوند و محبت» داشته و ضد دروغ، دروغ گویی، پیمان شکنی، خشونت و نامهربانی کردن بوده است. در زبان پارسی، واژه «دروغ» ازسه هزار سال پیش تغییر نیافته که تلفظ اولیه آن «دروگ» بود. پیش از هخامنشیان، جشن مهرگان را بغ یادی ( (بگ یادی) «یاد خدا – سپاسگزاری از خدا» می گفتند. [بغداد به معنای خدا آن را داده = هدیه خدا) نام درختستانی در نزدیکی تیسفون پایتخت اشکانیان و ساسانیان بود که در آغاز خلافت عباسیان و عمدتا با استفاده مصالح ساختمانی آورده شده از تیسفون به صورت شهر درآمد و پایتخت آنان شد.]
«مورخان» تداوم توجه به جشن های مهرگان، بکار بردن واژه مهربان و خصلت مهربان بودن و مهربانی کردن در میان ایرانیان را که طبیعت ثانوی آنان شده است خواست و علاقه آنان به مهربانی، گذشت و میهمان نوازی توصیف کرده اند.
عمر خیام نیشابوری که تقویم خورشیدی را تنظیم کرده درباره مهر ماه و جشن مهرگان گفته است: «این ماه را از آن مهرماه گویند که مهربانی بود مردمان را بر یکدیگر، از هر چه رسیده باشد، از غله و میوه نصیب باشد، بدهند و بخورند با هم.». مسعود سعد هم گوشزد کرده است که : روزمهر و ماه مهر و جشن فرخ مهرگان / مهر بفزا اى نگار مهرچهر مهربان.
فلسفه آیین های مهرگان سپاسگزاری به درگاه خداوند به خاطر برکاتی که عنایت کرده و تحکیم دوستی و محبت میان انسانها است.
ایرانیان از دیر زمان کوشیده اند که کارهای مهم را از مهر ماه آغاز کنند، از جمله ازدواج و تشکیل زندگانی خانوادگی. به نوشته مورخان یونانی، به دستور داریوش بزرگ بود که دبستان های ایران از مهر ماه آغاز به کار کرده اند و انتشار همین نوشته ها در نیمه هزاره دوم میلادی در اروپا سبب شد که در سراسر جهان آغاز سال تحصیلی از سپتامبر (۱۰ شهریور تا ۱۰ مهر ) قرار داده شود. این مورخان نوشته اند که در ایران باستان در دبستانها که ویژه پسران بود به کودکان می آموختند که اقتدار و عظمت وطن و حفظ تمدن آنان بستگی به آن دارد که متحد و نسبت به یکدیگر مهربان باشند و ارتشی شکست ناپذیر داشته و همواره آماده دفاع از سرزمین و فرهنگ خود باشند. داریوش بزرگ حکومت خودرا از مهر ماه آغاز کرده بود. مِهستان (سنای ایران) که ازسال ۱۳۷ پیش از میلاد آغاز به کار کرد فعالیت سالانه اش را روز پس از جشن مهرگان ( ۱۷ مهرماه ) از سر می گرفت.

ابن خلدون