همان انداره که موجودیت خورشید پر از تضاد است ، نمادشناسیِ آن هم چند وجهی است.درباور بسیاری از ملتها اگر خورشید خودِ خدا نیست، مظهرِ الوهیتِ خداوندی است.گاه خورشید را پسرِ خدایِ متعال ، وبرادر رنگین کمان در نظر میگیرند.خورشید برایِ بسیاری از اقوامِ کهن چشمِ خداست.در استرالیا خورشید را پسر خالق، تصویرِ خدا ، و معبودِ انسانها می دانند.سامویدها خورشید و ماه را چشمانِ آسمان می دانند.خورشید چشمِ سعد و ماه چشمِ نحس است.خورشید از یک سوی بارور کننده، و از سویِ دیگر سوزاننده و کشنده است.
خورشیدِ جاودان هر روز صبح طلوع می کند و هر شب در سرزمین مردگان غروب می کند،از این رو در بعضی باور ها غروب آفتاب را به مرگ تعبیر می کنند.
خورشید منبع نور، گرما و زندگی است.شعاعهایش نشانه ی اثرات آسمانی یا معنو یی هستند که به زمین می رسند.از سویِ دیگر شعاههایِ حیاتبخشِ خورشید، وجوهِ یانگ و یین هستند.شعاع خورشیدی از یکسو حیاتبخش است، ازسویِ دیگر آشکار کننده ی چیزها است.
وجه دیگر خورشید نابود کننده است.موجد خشکسالی که در تضاد با بارانِ یارورکننده است.به همین علت در چین باستان هنگامی که خورشید مدتی طولانی باقی می ماند و باعث خشکسالی می شد با پیکان به جنگ با آن می رفتند.آیینهایِ طلب باران در نقاط مختلف از جمله در کامبوج گاهی شامل قربانی کردن حیوانی برای خورشید نیز می شد.
تولید و نابودیِ دوره به دورۀ خورشید ، آن را نماد مایا،مادر اشکال و تصاویر کیهانی ساخته است، و به نگرشی دیگر تناوب زندگی-مرگ-زندگیِ دوباره، با مدارِ خورشیدی نمادین می شود.جاودانگان چینی جوهرِ خورشیدی را جذب می کنند و همچنین دانه هایِ آفتابگردان را می خورند که ارتباط آن با نماد گرایی خورشیدی واضع است،خورشید وجهی از درختِ جهان-درخت زندگی است، و از سوی دیگر شعاع خورشید با درختِ زندگی همذات می شود.
خورشید در وسط آسمان قرار دارد همچون قلب که در مرکز وجود قرار دارد..خورشید را قلبِ جهان و یا چشمِ جهان می خوانند.اگر شعاعهایِ نورِ خورشبد را آگاهی در تفکر بدانیم، خورشید به خودیِ خود هوشِ کیهانی خواهد بود، درست مانند قلب در وجود انسان که جایگاهِ قوه یی آگاه است.
آپولون ، خدایِ خورشید و قطبِ نحله هایِ عرفانی بود که پیکانی چون شعاع خوورشید داشت.همچنین خورشید نماد مسیح نیز هست.مسیح را خورشیدِ عدالت می خواندند.مسیح به مثابه خورشیدی است که عدالت را پرتو می افکند.خورشید نماد شهنشاهی نیزهست.
عنصر خورشید با بسیاری از گیاهان و حیوانات از جمله گلِ داوودی ،آفتابگردان ، عقاب شیر و غیره… و همچنین با فلزِ طلا که در کیمیا خورشید فلزات است ، مقایسه می شود.
در مقابلِ خورشید که یانگ است ، ماه همواره یین است.زیرا خورشید نورِ خود را مستقیم می تاباند، حال آنکه ماه نورِ خورشید را می تاباند، بنابراین یکی اصلِ فعال و دیگری اصلِ منفعل است.این نکته کاربرد نمادین گسترده یی دارد .با توجه به اینکه نور نشانۀ دانش است، خورشید نشانه ی دانش شهودی و بی فاصله است.
چشمِ قهرمانان و خدایانِ اولیه خورشید و ماه است که خورشید چشمِ راست و ماه چشمِ چپ است .خورشید با قوه ی تفکر و ماه با حافظه در ارتباط خواهد بود.
درمیان مللی با اساطیر و آیین هایِ ستاره پرستی ، خورشید نماد پدر بوده است، چنانچه هم اکنون نیز خورشید را در نقاشی کودکان ، و یا در رویایِ بزرگسالان به عنوان پدر تفسیر می کنند.در اختر شناسی نیز از دیرباز خورشید نماد اصلِ خلاق مذکر و نماد اصلِ اقتدار بوده است.خورشید مظهر وضعیت روانی و درونیِ ناشی از تاثیرکذاریِ پدر ، و نقشِ تربیتی ، آموزشی، معرفتی و اخلاقیِ پدر در زندگی فرد است.
در مباحث روانشناسی فرویدی خورشید نماد گرایشهایِ اجتماعی ، تمدن ، اخلاق و گرایش به هر آنچه در نظر انسان بزرگ می نماید است.این مباحث ممنوعه ها ، انتظامات ،قضاوتها و همچنین آرمانهایِ والا را شامل می شوند.این نماد انسان را در بالاترین سطحِ روانی اش ، در بالاترین سطح از خواسته هایش ، در دورترین آرزوهایش ، و قویترین شخصیتش، و یا بر عکس در شکستهایِ ناشی از غرور یا سرسامِ قدرت پرستی اش به تصویر می کشد..در ضمن خورشید نشانه ی موفقیتهای به دست آمده چون ارتقاء مقام و رشد است.
در برخی از تفاسیر خورشیدِ نور بخش و آسمانِ منور نمادِ هوش و فوقِ آگاهی هستند. در باور پل دیل نویسنده معروف هوش با آگاهی و روح با فوق آگاهی ارتباط دارد .و به همین دلیل او خورشید و انوار آن را که به عنوان نماد باروری تفسیر می شود ، به عنوان نمادِ اشراق تفسیر می کند…..
برگرفته از کتاب فرهنگ نمادها، ترجمه‌ی سودابه فضایلی، نشر جیحون،
_______________________________________