خشم و عصبانیت و نحوه کنترل آن یکی از مهارت های اساسی برای بهتر زیستن است که به گفته متخصصان و صاحب نظران این حوزه باید آموزش آن از دوران کودکی آغاز شود.
خشم پدیده ای طبیعی است و مانند سایر احساسات نشانه سلامت، تندرستی و عواطف انسانی است، اما هنگامی که از کنترل خارج شود، می تواند به یک حس مخرب و ویرانگر تبدیل شود و پیامدهای ناگواری در محیط کار، روابط شخصی و در تمامی عرصه های زندگی به وجود آورد. همواره توصیه های زیادی درمورد مهار و کنترل خشم و جهت دهی مناسب آن در آموزه های دینی و فرهنگی ما ارائه شده است و از سوی دیگر متخصصان و کارشناسان امر بر توجه به ارائه آموزش های لازم در این زمینه از دوران کودکی تاکید کرده اند. افراد باید از دوران کودکی بیاموزند که به چه نحوی خشم خود را کنترل کنند و آن را به عنوان عاملی برای احترام به حقوق خود و دیگران سرلوحه امور زندگی روزانه قرار دهند. مهارت های کنترل خشم ازجمله مهارت های زندگی است که یادگیری آن ابتدا از خانه و از رفتار والدین آغاز می شود و در ادامه به محیط زندگی و جوامع کوچک و بزرگی که کودکان در آن قرار می گیرند، تسری می یابد.
وضعیت کنترل خشم در بین جوامع مختلف متفاوت است؛ در کشورها و در بین اقوام مختلف در هر کشور و انواع فرهنگ ها، آستانه تحمل افراد فراز و نشیب های متفاوتی دارد. احمد جلیلی عضو انجمن روان پزشکان ایران در این مورد اظهار کرد: در طول تاریخ، ایرانیان همواره به عنوان مردمی آرام و در عین حال با دانش و فرهنگ معرفی شده اند. این درحالی است که اکنون تعبیراتی از خلق و خوی ایرانیان می شود مانند اینکه مردم با یکدیگر نامهربان شده اند و بیشتر به فکر منافع خود هستند و نمونه آن را می توان در رفتارهای ترافیکی و کم صبر شدن مردم در هنگام رانندگی مشاهده کرد. این روزها مردم کمتر می توانند خشم خود را کنترل کنند و مصداق آن را می توان در برخورد با مردم کوچه و خیابان دید.وی با بیان اینکه بخشی از این رفتارهای ناخوشایند اجتماعی مربوط به تاثیرات رسانه ای است، افزود: متاسفانه میزان خشونت در سریال ها و فیلم های تلویزیونی خیلی زیاد است؛ در سریال ها اغلب می بینیم که افراد به جای حرف زدن با یکدیگر، به صورت کمدی یا جدی بر سر هم فریاد می زنند.جلیلی ادامه داد: یا اینکه گاهی دوربین های فیلم برداری بر روی صحنه چاقو زدن به یک فرد زوم می کند و رسانه ملی نیز آن را بدون توجه به رعایت زمان پخش، در ساعاتی که هنوز کودکان بیدار هستند، پخش می کند، این مساله می تواند بسیار آسیب رسان باشد.
وی گفت: همچنین نمایش برخوردهای قهرآمیز برخی از افراد شاخص جامعه و گفت وگوهای همراه با خشونت ، پرخاش و ادبیات به دور از شان افراد و پخش آن از رادیو و تلویزیون همچون یک برنامه آموزشی برای مردم و جوانان عمل می کند و عموم مردم نیز این گونه رفتارها را یاد می گیرند. بروز خشم در افراد متفاوت است؛ افرادی هستند که بسیار آرام و صبورند اما به دلیل نبود آگاهی و آموزش کافی ممکن است در برخی موارد مغلوب خشم خود شوند و دست به انجام اعمالی بزنند که گاهی برای آنها پشیمانی های غیرقابل جبرانی به همراه می آورد.
در هنگام بروز خشم و عصبانیت که معمولا با فحاشی، پرخاشگری و زد و خورد همراه است، ابتدا این فرد مهاجم است که از نظر آسیب های جسمی و روحی متضرر می شود و در ادامه فرد یا افراد مورد تهاجم به ویژه اگر آنها نیز نتوانند خشم خود را کنترل کنند، آسیب های جدی می بینند.در دستورات دینی و فرهنگ ایرانی اسلامی و سنتی ما همواره به خونسردی و جلوگیری از بروز خشم توصیه شده است؛ شاید بارها این جمله را در هنگام دعواهای لفظی یا فیزیکی افراد از دهان بزرگ ترها شنیده ایم که «صلوات بفرست»، «یک لیوان آب بخور» یا اینکه «برو بیرون دوباره برگرد» این ها جملاتی است که آمیخته با دین و فرهنگ ما است و در بسیاری موارد توانسته از پیش آمدن بسیاری مسائل جدی پیشگیری کند. خوردن آب سرد تاثیری در فرونشاندن خشم ندارد، اما فرصتی است برای تامل بیشتر و دور شدن از محل تا در نهایت کنترل خشم رخ دهد. جلیلی مشکلات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و معیشتی و همچنین اختلالات روانپزشکی را از ریشه های عصبانیت و پرخاشگری ها معرفی کرد.
وی افزود: برخی به دلیل اختلالات شخصیتی و روانپزشکی از ابتدای کودکی پرخاشگر بوده اند، ولی برخی دیگر تنها در شرایط خاصی دچار پرخاش و عصبانیت می شوند و به اصطلاح کنترل خود را از دست می دهند. جلیلی بر لزوم افزایش آموزش های کنترل خشم به عموم مردم تاکید کرد و گفت: فراگیری مهارت های کنترل خشم باید از دوران کودکی آغاز و سپس نهادینه شود به همین دلیل لازم است علاوه بر والدین، مسوولان و دست اندرکاران آموزش و تربیت کودکان، نوجوانان و حتی جوانان به این امر توجه ویژه داشته باشند.
به گفته وی، حتی افرادی که آموزش های لازم را در این زمینه در دوران کودکی نگرفته اند و در شرایط خاصی دچار عصبانیت های مقطعی می شوند، با مطالعه و ارائه آموزش های علمی عمومی می توانند خشم را از خود دور کنند و موفق به کنترل خشم خود شوند.
با توجه به اهمیت فراگیری راه های کنترل خشم، برخی یافته های علمی در زمینه کنترل خشم در ادامه ارائه می شود.
١-گفتن عبارت «ایست» به خود
زمانی که عصبانی هستیم بیان کردن این عبارت می تواند ما را تا حدودی از اسیربودن در دست احساسات هیجانی که منجر به ادامه خشم و عصبانیت می شود، رهایی بخشد.
٢-تنفس عمیق
آرام نفس کشیدن و تمرکز روی مواردی متفاوت از آنچه که ما را عصبانی می کند، می تواند در کنترل خشم به ما کمک کند.
٣- کنترل هیجان
هرگاه فرد بتواند هیجاناتش را تا حدودی کنترل کند، بهتر می تواند برای ارائه پاسخ ها و راه حل های مناسب به عاملی که او را خشمگین کرده است، بیندیشد.
٣- شمردن اعداد
متخصصان توصیه می کنند زمانی که عصبانی هستیم از ۱ تا۱۰۰ بشماریم چراکه شمارش اعداد سبب می شود کمی از موقعیت فاصله بگیریم و از شدت انرژی منفی حاصل از عصبانیت کاسته شود.
۴-مرور برخی جمله ها
مرور کردن برخی جمله های موثر در ذهن مانند اینکه «آرام باش»، «موضوع را زیاد بزرگ نکن»، «یک نفس عمیق بکش، خونسردی ات را حفظ کن و فکرت را به کار بینداز» می تواند به ما در کنترل خشم خود کمک کند.
۵- ترک موقعیت
یکی از راه های کنترل عصبانیت ترک موقعیت برانگیزاننده عصبانیت است. با ترک موقعیت، به خود فرصت فکر کردن می دهیم و می توانیم از وضعیتی که ما را به عصبانیت رسانده است، خود را دور کنیم و بهترین تصمیم را بگیریم.
روزنامه دنیای اقتصاد ( www.donya e eqtesad.com ٢٧ دیماه ١٣٩٢)